شهر های جهانی

نودشه – شهر ملی گیوه عنصر خلاقیت در تولید، تنوع رنگ، اندازه و شکل های مختلف در ساخت گیوه یا کلاش های زنانه و مردانه و رونق این صنعت در شهر تاریخی نودشه استان کرمانشاه از جمله عوامل مهمی است که منجر به این شد که گیوه در سال 1396برای این شهر ثبت ملی شود. تمرکز افراد در این شهر عامل مهم دیگری بود که منجر به انتخاب شهر نودشه گردید، که بیش از ۲ هزار نفر صنعتگر گیوه باف در این شهر مشغول ساخت کلاش هستند.

گنبد کاووس- شهر ملی قالی ترکمن استان گلستان از دیرباز مهد تولید صنایع دستی از جمله فرش دستباف ترکمن بوده است. بر روی فرش دستباف ترکمن بیش از ‎ ۸۱۱ طرح و نماد بافته می شود که نقوش این فرش اصیل ذهنی یا حفظی بافت است و زنان ترکمن در تولید این دستبافت، آرمان‌ها و اندیشه‌هایشان را با رنگ‌های دلخواه بر روی تار قالی گره می‌زنند تا تابلویی زیبا و مانا پیش روی بینندگان قرار دهند. شهرستان گنبدكاووس که سکونتگاه اقوام مختلف ایران زمین با فرهنگ‌های خاص است با دو هزارو 750 كارگاه انفرادی و 10 واحد تولیدی گروهی در حوزه صنایع دستی و تولید فرش تركمن، در سال 1396 از سوی شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی کشور به عنوان شهر ملی فرش معرفی شد.

شهرستان خمام
فشتکه- روستای ملی حصیربافی روستای فشتکه خُمام، طبیعتی زیبا و سرسبز دارد و تا منطقه آزاد انزلی تنها ۳۴ کیلومتر فاصله دارد. حصیرهای این منطقه به کشورهایی مثل آلمان، فرانسه و امارات صادر می شود. ماده اولیه این حصیرها از خود منطقه تامین می شود و در جنگل نزدیک روستا رشد می کند.روستای فشتکه به عنوان اولین روستای ملی حصیر ایران و روستای هدف نمونه گردشگری در استان گیلان در سال 1396 انتخاب شده است. فشتکه را بافته شده در حصیر می ‌دانند و بهترین حصیرهای بافته شده نیز متعلق به این روستا است. اکثر فعالان این عرصه از سنین کودکی همپای خانواده ها به خصوص مادران حصیر بافی را می آموزند. این روستا با 400 بافنده حصیر مقام نخست را در خصوص بافت حصیر در سراسر ایران کسب کرده است.

کاشان – شهر ملی نساجی سنتی شهرستان کاشان بیش از هفت هزار و 500 سال قدمت دارد و تپه های سیلک در این شهرستان به عنوان نخستین تمدن شهر نشینی شناخته می شود. آثار به دست آمده همچون حلقه های دوک مانند که از گل رس پخته و ساخته شده از سنگ و همچنین حکاکی انسانی با لنگ به کمر بسته روی دسته های چاقو نشان دهنده وجود پارچه در آن زمان بوده است.در کتاب تاریخ کهن ایران نقل شده که در سده یازدهم هشت هزار کارگاه بافندگی و 250 کارگاه ابریشم بافی در سال 1212 در کاشان فعال بوده اند.
کاشان با وجود 43 کارگاه فعال نساجی سنتی در رشته های مختلف از جمله شعربافی، زری بافی، مخمل بافی، زیلو بافی و چادر شب بافی و بیش از 80 نفر هنرمند و اخذ 11 نشان بین المللی و 33 نشان ملی مرغوبیت صنایع دستی، در سال 1397 بعنوان شهر ملی نساجی سنتی معرفی گردید.

ایرانشهر از توابع سیستان و بلوچستان در 337 كیلومتری جنوب زاهدان، مركز این استان واقع شده است. هنر سوزن دوزی در اكثر شهر‌های سیستان و بلوچستان وجود دارد اما ایرانشهر به دلیل تعداد كارگاه‌های بیشتر، كیفیت سوزن دوزی و تكنیك‌های متداول آن در سال 1397 به عنوان شهر ملی انتخاب شد. وجود چهره‌های سرشناس سوزن دوزی با شهرت جهانی در ایرانشهر تاثیر بسزایی در ملی شدن این شهر داشت.20 تعاونی سوزن دوزی با افزون بر 140 نفر عضو در ایرانشهر به ثبت رسیده است.

بجنورد – شهر ملی گلیم سفره کردی سفره کردی هنر مخصوص زنان عشایر خراسان شمالی است. نقش‌های بافته شده در این هنر از عظمت فرهنگ، هنر، باور، آداب‌ و رسوم و تاریخ پر فراز و نشیب قومی کردهای این دیار خبر می‌دهد. این نمادها که بیانگر کرامت قومی و احترام به طبیعت است نشان‌دهنده‌ی نوع زندگی و نظام اجتماعی و فرهنگی این دیار میباشد. سالانه 150 هزار مترمربع گلیم سفره کردی در خراسان شمالی بافته میشود که براین اساس و با توجه به تجمع بافندگان آن در بجنورد این شهر بعنوان شهر ملی گلیم سفره کردی در سال 1397 به ثبت رسیده است.

شهرستان کنگاور
فش – روستای ملی سازهای سنتی روستای فش از جمله روستاهای نادر ایران است که حدود 150 نفر از مردم این روستا در زمینه ساخت سازهای سنتی فعال هستند. فعالیت 30 کارگاه ساخت سازهای سنتی در روستای فش، در کنار فعالیت های کشاورزی شغل اصلی مردم این روستا محسوب می شود. “سه تار”، “تنبور” و “تار” ازمهمترین سازهای تولیدی در این روستا می باشد. رونق بازار فروش سازهای سنتی فش را می توان یکی از پیامدهای مثبت ثبت ملی این روستا به عنوان دهکده ملی سازهای سنتی در سال 1397 دانست.

شهرکرد – شهر ملی نمدمالی چهارمحال و بختیاری به واسطه وجود دام فراوان و تولید پشم زیاد به عنوان ماده اولیه، قدمتی دیرینه و طولانی در هنر نمدمالی دارد. با توجه به قابلیت ها و ظرفیت های هنر نمدمالی و قدمت و دیرینه آن از جمله وجود 250 کارگاه کوچک و 15 کارگاه بزرگ، اشتغالزایی مستقیم برای 500 نفر، تولید سالانه 40 تن انواع محصولات نمدی و صادرات آن به خارج از کشور، تولید محصولات نمدی به دو روش سنتی و نوین، نوآوری و کاربردهای مختلف افزون بر 40 نوع محصول نمدی از جمله دلایل انتخاب شهرکرد بهنوان شهر ملی نمدمالی در سال 1397 میباشد.

شهرستان تربت حیدریه
بسک – روستای ملی ابریشم کشی با توجه به موقعیت جغرافیایی و کوهپایه ای بودن استان خراسان رضوی، مردم این ديار از قدیم الایام به حرفه ابریشم کشی به روش سنتی اشتغال داشته اند. روستای بسک از توابع بخش بایگ در 25 کیلومتری شمال غربی شهرستان تربت حیدریه واقع است. این روستا با وجود 92 چرخ ابریشم کشی و تولید ماهانه حدود 90 کیلو نخ ابریشم و تامین بیش از70 درصد ابریشم مصرفی کشور حائز مقام نخست توليد ابریشم میباشد. مردم این منطقه پس از گذشت 80 سال، همچنان برای امرار معاش این حرفه را ادامه می دهند. اشتغال 95 درصد مردم روستا به حرفه ابریشم کشی و عدم اتکا به اقتصاد تک محصولی سبب شد در سال 1397 روستا بسک بعنوان روستای ملی ابریشم کشی به ثبت برسد.

ایلام – شهر ملی گلیم نقش برجسته گلیم نقش برجسته از نظر اصالت و تولید مهم ترین و شاخص ترین صنایع دستی بومی ایلام است و با توجه به شاخص هایی از جمله پیشینه و تعداد بالای افراد شاغل در این صنعت در سال 1397 بعنوان شهر ملی انتخاب شد. در این نوع گلیم، زمینه بافت، گلیم (صوفی بافی) و نقوش آن گره کامل قالی است که بعد از بافت نقوش آن برجسته تر از زمینه است. هفت هزار و 600 صنعتگر در 33 رشته صنایع دستی استان ایلام در بیش از 100 کارگاه فعال به صورت رسمی فعالیت می کنند که بیش از نیمی از آنها در بخش تولید گلیم نقش برجسته فعال هستند.

شهرستان بافت
بیدکردوئیه – روستای ملی گلیم چهل ماشوله شهرستان بافت در 156 كیلومتری غرب مركز استان کرمان قرار دارد. روستای بیدكردویه حدود 25 كیلومتری شمال غرب شهرستان بافت واقع شده و از مناطق ییلاقی و خوش آب هوا به شمار می رود. گلیم چهل ماشوله یا سینه ریز از مشهورترین دست بافته های شهرستان بافت كرمان است كه قدمت آن به دوران صفویه و ورود ایل افشار به این منطقه باز می گردد. چهل ماشوله نوعی طرح راه راه است كه با تكنیك جفت قلاب و به صورت معكوس باف بافته می شود و وجه تسمیه آن برگرفته از میله های چوبی یا فلزی بوده كه در گذشته خامه های رنگی به دور آن پیچیده و بافندگان از آن استفاده می كردند. چپ بافت بودن این دست بافته یكی از ویژگی های منحصر به فرد تكنیك بافت این محصول در كرمان است. بیدکردوئیه در سال 1397 بعنوان روستای ملی گلیم چهل ماشوله به ثبت رسید.

بروجرد – شهر ملی ورشوسازی گستردگی هنر ورشوسازی به حدی بوده است که نام شهر بروجرد و ورشو با هم آمیخته شده است. هنرمندان دیار بروجرد، با استفاده از فن چکش کاری و خم کاری با استفاده از دستگاه‌های ساده و همچنین نیروی بازوی خود، به خلق آثار فلزی بسیار زییایی از ورقهای ورشویی می‌پرداختند که از جمله می‌توان به ظروف غذا خوری، سماور، سینی، قندان، چایدان، گلاب پاش و … اشاره کرد. تاریخچه ورشوسازی در استان لرستان به قرن نوزدهم برمی‌گردد که وسایل پذیرایی چای از روسیه به ایران آمد. آن زمان چلنگران بروجردی که با ابزارآلات فلزی سروکار داشتند به سمت ورشوسازی روی آوردند و به مرور استادان بنامی در بروجرد مطرح شدند.در یک زمان هایی حدود ۲۰۰ کارگاه ورشو سازی در بروجرد فعال بوده است که در هر کدام از آنها بین ۳ تا ۱۲ نفر مشغول به کار بودند امروزه اما این کارگاه ها بصورت متفرقه فعالیت می کنند و در یک جای واحد نیستند. جغرافیایی متنوع لرستان و زیست بوم این استان در تنوع نقوش و صنایع دستی آن نقش بسزایی داشته بطوری که کار هنرمندان بروجردی روی فلز ورشو از انحصاری ترین صنایع دستی کشور محسوب میشود. بروجرد در سال 1398 بعنوان شهر ملی ورشوسازی ثبت گردید.

شهرستان دشتی
بحیری – روستای ملی عبابافی روستای بحیری شهرستان دشتی با یکهزار نفر جمعیت در ۸۵ کیلومتری جنوب بوشهر واقع است. عبا یکی از محصولات منحصر به فرد نساجی سنتی در استان بوشهر با قدمتی بالاتر از ۳۰۰ سال است که برای بافت آن از پشم و کرک شتر در رنگ های سیاه، قهوه‏ای تیره، حنایی و سفید استفاده می‏ شود.
سالانه بیش از ۳۰۰ قواره عبا در شهرستان دشتی تولید می ‌شود که بیشتر آن در شهر نجف عراق، کشورهای حاشیه خلیج ‌فارس و بازار شهر قم عرضه می شود. غبابافی روستای بحیری دشتی با قدمت بالای تاریخی در سال 1398 بعنوان روستای ملی عبابافی معرفی شد.
چند سالی است با توسعه آموزش هنر صنعت عبا بافی در روستاهای دشتی استان بوشهر توسط مرکز آموزش فنی و حرفه ای دشتی ۱۴ کارگاه جدید در بحیری و دیگر روستاهای بخش مرکزی این شهرستان دایر شده و این هنر صنعت دستی دو باره رونق خوبی یافته است.

بندر لنگه – شهر ملی گلابتوندوزی گلابتون دوزی نوعی رودوزی سنتی است که با نخ «گلابتون» انجام می شود و شهربندرلنگه به واسطه هنرمندان بیشماری که در این رشته دارد از معروفیت بیشتری برخوردار شده است.در شهر بندرلنگه خانه تاریخی فکری به مرکز صنایع دستی تبدیل شده و مکانی جهت تولید و آموزش صنایع دستی به‌ویژه رشته گلابتون دوزی شده است که با تبدیل این شهر به شهر ملی گلابتون دوزی در سال 1398، این رشته رونق بیشتری پیدا کرده است. رشته گلابتون دوزی، جایگاه و اهمیت این رشته در ایجاد اشتغال و نقش آن در پوشش بومی و فرهنگ مردم منطقه دارد. تولیدات البسه محلی گلابتون دوزی هم زیبایی خاصی دارد و هم پوششی اسلامی و حجابی کامل است که زینت بخش زنان و دختران این‌ منطقه بوده و بخشی از هویت فرهنگی آنان است.

شهرستان تربت حیدریه
بایگ – شهر ملی ابریشم کشی مرکز شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت حیدریه در فاصله ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد قرار دارد. شهر «بایگ» به واسطه رونق حرفه نوغانداری، دارای کارگاه‌های متعدد ابریشم‌کشی است و در سال 1398 به عنوان شهر ملی ابریشم کشی انتخاب شد. هم اکنون۴۰۰ کارگاه ابریشم کشی در بایگ فعال است که ۸۰۰نفر در این کارگاه‌ها فعالیت می‌کنند. روزانه ۲کیلوگرم نخ و سالانه ۷۰۰کیلو گرم نخ ابریشم در کارگاه‌های ابریشم کشی بایگ تولید می‌شود. ظرفیت مطلوب شهر بایگ در حوزه صنایع دستی و تولید ۷۰ درصد ابریشم کشور، از جمله مهمترین عوامل انتخاب این شهر به عنوان شهر ملی ابریشم کشی بود. وجود کارگاههای فراوان ابریشم کشی، شمار بسیار هنرمندان و فعالان این حوزه، وجود جاذبه های تاریخی و گردشگری، برخورداری از زیرساخت های مورد نیاز شهری و همچنین وجود تعاونی های مرتبط از دیگر ملاک ها و معیارهای انتخاب بایگ به عنوان شهر ملی ابریشم کشی ایران است.

خوسف – شهر ملی مله بافی خوسف خواستگاه پنبه مله بوده و هنوز هم کشت این پنبه رنگی در خوسف محرز است. (بذر پنبه مله سرخ رنگ است و تولید کنندگان بومی از این نوع پنبه و پارچه آن انواع محصولات را تولید می‌کنند.) بذر پنبه مله حساس است و نیاز به بیمه دارد به همین دلیل کشت این پنبه با گذر زمان کم شده است، لذا تولیدات این محصول ارزش بالایی دارد. در خصوص رونق پارچه مله در شهرستان خوسف باید گفت که بیش از هفت هکتار زیر کشت پنبه مله قرار گرفته و حدود ۲۲۰ کارگاه خانگی تولید پارچه سنتی از این نوع پنبه نیز فعال شده است. خوسف در سال 1398 بعنوان شهر ملی مله بافی ثبت گردید.

شهرستان نیکشهر
تنگه سرحه – روستای ملی حصیربافی حصیربافی، هنر رایج میان مردم این روستاست. بیش از 80درصد اهالی با این هنر آشنا هستند و دو کارگاه شناسنامه‌دار هم در این روستا فعال است.ساکنان این روستا حصیربافی را به‌صورت سینه‌به‌سینه و از بزرگ‌تر خانواده یاد می‌گیرند؛ هنری که بر اساس مهارت فردی و خلاقیت افراد شکل می‌گیرد.«حصیربافی نقش بسزایی در اقتصاد تنگه سرحه دارد، معیشت بسیاری از مردم از همین راه است و به همین دلیل با ثبت آن بعنوان روستای ملی حصیربافی زمینه برای اقتصاد پایدار در زمینه صنایع‌دستی فراهم شده و اقدامی درجهت توسعه این منطقه صورت پذیرفته است.

اهواز – شهر ملی مینای صبی اهواز تنها نقطه‌اي در جهان است كه مينايش با دست ساخته مي‌شود و روي طلا و نقره شكل مي‌گيرد. ميناي اهواز را «ميناي صبي» مي‌نامند زيرا اين مينا از هزاران سال پيش به دست صنعتگران مندايي يا پيروان حضرت يحيي(ع) ساخته مي‌شده است. هنر ميناكاري نسل‌به‌نسل در ميان مندايي‌ها يا صائبين چرخيده تا به امروز رسيده است؛ شهر اهواز از سال 1398 به نام شهر ملي مينای صبی خوانده مي‌شود. صائبين به ميناكاران شهرت دارند و صنايع‌دستي اول آنها هم ميناي صبي يا طلاي صبي است. اين مينا روي طلا با عيار بالا و نقره با خلوص بالا كار مي‌شود، قلم‌زني دارد و نقش‌هايش ساده اما در ساحت معنا فراخ‌تر است. شتر، نخل، بلم، قايق و كشتي، طاق كسري، پل سفيد اهواز، شير سنگي بابل ميناي صبي را مزين مي‌كنند.

دزفول – شهر ملی کپوبافی کپوبافی، هنر دست بانوان خوزستانی است. در واقع خاستگاه این صنعت دستی، دهستان شهیون در شمال دزفول است. روستای پامنار از توابع این دهستان نیز در این زمینه شهرت زیادی دارد. مواد اصلی ساخت کپو از این روستا به دست می آید. از شش هزار سال پیش و در زمان تمدن ایلامی ‌ها، کشت خرما در ایران و در نزدیکی شوش قدیم رواج داشت. از آن زمان نخل خرما در تولید محصولات متنوعی به کار می رفت.آنچه در کپوبافی اهمیت دارد، کرتک است. کرتک گیاهی خودرو است. این گیاه در حاشیه ی رودخانه ‌ها، نهرها و دشت ‌های مناطق باتلاقی و گرمسیری به مقادیر زیاد یافت می ‌شود. کرتک علفی هرز است که ساقه ای بلند، لاغر و کشیده شبیه گندم دارد. کرتک مانند نی، بند بند است. حجم زیادی از این گیاه در دزفول به خصوص روستای پامنار رشد می کند.کپوبافی با پیچیدن برگ خرما به دور نی ‌های مردابی به شکل فتیله ‌ای و پیچ دار بافته می‌ شود. این شیوه ی بافت، از قابلیت‌ فرم‌ دهی زیادی برخوردار است. همین موضوع موجب شده که محصول نهایی کپوها، بسیار متنوع باشند. دزفول در سال 1398 بعنوان شهر ملی کپوبافی ثبت گردید.

تویسرکان – شهر ملی منبت گل ریز شهرستان تویسرکان در بخش تولیدات صنایع مبل و منبت یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین نقاط ایران زمین به شمار می رود. شهرستان تویسرکان از سبک و طرح های منحصر به فردی در بخش صنایع مبل و منبت برخوردار است. این شهرستان از حدود چهار هزار و ۸۰۰ کارگاه و هشت هزار هنرمند و صنعتگر در این بخش برخوردار است که ایجاد نشان ویژه تجاری موجب افزایش چشمگیر بازار فروش و صادرات برای آنها میگردد .با توجه به برخورداری این شهرستان از تولید منحصر به فرد طرح منبت گل ریز به ویژه در روستای اشترمل در سال 1398 عنوان شهر ملی منبت گل ریز را در کشور کسب کرده است.قدمت و سابقه بالا و درخشان تویسرکان در حوزه تولیدات صنایع مبل و منبت، دخالت نداشتن دستگاه های سی.ان.سی در عمده تولیدات این بخش و قیمت مناسب نسبت به بازارهای مبل و منبت در نقاط مختلف کشور، از مهمترین مزایای تولیدات مبل و منبت در شهرستان تویسرکان به شمار می روند.

مهرگرد روستایی در شمال سمیرم با حدود ۸۵۶ نفر جمعیت است که از نظر صنایع دستی در رشته بافته های داری در سطح ملی، شناخته شده است. بافته های داری ، بافته هایی هستند که از دارهای عمودی یا افقی برای تولید آنها استفاده می شود مانند قالی، گبه، گلیم ، زیلو، ورنی و شیرکی. این روستا از گذشته، اهمیت ویژه ای در صنایع دستی روستایی و عشایری به ویژه بافته های داری از جمله قالی، گلیم و گبه در جنوب استان اصفهان داشته است، وجود بیش از ۲۰۰ نفر هنرمند در این روستا که در کارگاه های بافته های داری مشغول کار هستند، همچنین ظرفیت های دیگر این روستا از جمله طبیعت بکر و قرار داشتن در مسیر ییلاق و قشلاق ایل قشقایی و زمینه های مساعدی برای توسعه گردشگری و صنایع دستی این خطه سبب شد تا این روستا در سال 1398 بعنوان روستای ملی بافته های داری ثبت گردد.

هرسین – شهر ملی گلیم هرسین شهرستان هرسین در استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تولید گلیم دستباف در ایران است که دست¬بافته ¬های آن با همین نام از آوازه‌ی جهانی برخوردار است. یکی از دلایل عمده‌ی اشتغال مردان و زنان به این هنر در هرسین کرمانشاه رواج شغل دامداری در میان خانواده ¬ها و تولید پشم بسیار مرغوب در این استان و شهرستان¬ های آن است که منجر به استفاده از مواد اولیه‌ی کاملاً طبیعی برای بافت گلیم هرسین شده و همین امر به یکی از خصیصه¬ های ممتاز گلیم این شهر بدل گشته است. گلیم هرسین به صورت دورو بافته می¬ شود و رنگ زمینه‌ی آن عمدتاً آبی تیره یا قرمز پخته است. همچنین رنگ¬ های دیگری چون سفید، سبز و سرخابی نیز در گزینه ¬های رنگی بافندگان هرسین وجود دارد. هرسین از منظر جغرافیایی در جنوب شهر باستانی کنگاور واقع شده و بررسی ¬ها در نقش ¬برجسته¬ های سایت¬ های باستانی پیرامون قدمتی دست¬کم 2000 ساله را برای تولید و کاربرد این دست¬ بافته‌ی زیبا و نقوش آن در منطقه به اثبات می ¬رساند.نقشه¬ های گلیم هرسین ذهنی باف بوده و سینه به سینه و نسل به نسل منتقل می ¬شده است. هرسین با وجود 40 کارگاه فعال در حوزه صنایع دستی گلیم بافی و فعالیت بیش از 5000 بافنده در سال 1398 بعنوان شهر ملی گلیم هرسین به ثبت رسید.